Σύμβολο της αυτοκινητικής κουλτούρας πίσω από το σιδηρό παραπέτασμα, το Lada Niva ανήκει στο πάνθεον της ιστορίας του αυτοκινήτου.

Το Niva δημιουργήθηκε έπειτα από εντολή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης το 1971 στις αυτοκινητοβιομηχανίες VAZ και AZLK να εξελίξουν ένα αυτοκίνητο ταιριαστό για τους μουζίκους της σοβιετικής επαρχίας, τους χωρικούς και τους αγρότες που χρειαζόταν ένα 4x4 ικανό να κατακτά κάθε είδους έδαφος από τα Ουράλια ως τις εσχατιές τις Σιβηρίας. Δεν είχαν περάσει παρά μόλις λίγοι μήνες, την εποχή της εντολής αυτής του ΚΚΣΕ, από τότε που τα πρώτα έξι sedan VAZ-2101 Zhiguli βγήκαν από τις πύλες του εργοστασίου του Βόλγα. Τα Zhiguli, όπως και όλα τα άλλα σοβιετικά δημιουργήματα -τα Moskvitch ή τα Zaporozhets- ήταν άχρηστα στις λασπώδεις, εκτός δρόμου συνθήκες την απομακρυσμένης ΕΣΣΔ.

Όταν το Niva πέρασε στη φάση του σχεδιασμού, ήταν το πρώτο που δεν θα βασιζόταν σε κάποιο υπάρχον Fiat της εποχής - αν και οι Σοβιετικοί κάλεσαν αρκετούς σχεδιαστές και μηχανικούς από το Τορίνο για να συμβάλλουν στη δημιουργία του, και χρησιμοποιήθηκαν ορισμένα μηχανικά μέρη από το VAZ-2103 (το τελευταίο Zhiguli). Τα αρχικά πρωτότυπα του Niva, όμως, έμελλε να απορριφθούν ως «υπερβολικά απλοϊκά». Μετά από κάποιες προσθήκες, ωστόσο, το σοβιετικό 4x4 πέρασε στη φάση των δοκιμών - και αυτές ήταν όσο σκληρές θα μπορούσε να φανταστεί κανείς με τα δεδομένα της εποχής, στις απάτητες αχανείς εκτάσεις της ΕΣΣΔ.

Το Niva αντιμετώπισε ένα εξαντλητικό πρόγραμμα στα Ουράλια, στην έρημο του σημερινού Καζακστάν, στα βουνά Παμίρ του Τατζικιστάν, συχνά σε άμεση αντιπαράθεση με τα Land Rover και τα Range Rover της εποχής - και το αποτέλεσμα πρέπει να ικανοποίησε ιδιαιτέρως τα ανώτερα κλιμάκια του σοβιετικού κομμουνιστικού κόμματος. Το αδιανόητα ικανό -για την εποχή- σύστημα τετρακίνησης, με τρία διαφορικά (εμπρός-κεντρικό-πίσω), το κιβώτιο υποπολλαπλασιαμού των σχέσεων, το χαμηλό βάρος κάτω του ενός τόννου, η μεγάλη απόσταση από το έδαφος και οι στενοί τροχοί δημιούργησαν ένα αυτοκίνητο που έμελλε να θέσει τα δεδομένα της σκληροτράχηλης κίνησης εκτός δρόμου για τέσσερις δεκαετίες.

Το Lada Niva ήταν ικανό να ανέβει σε κλίση 58%, να διασχίσει υδάτινο πέρασμα 60 εκατοστών ή λασπώδες ή χιονισμένο πέρασμα ενός μέτρου. Ήταν τόσο καλό που θα γινόταν το όχημα μεταφορών ανθρώπων και εφοδίων της Σοβιετικής αποστολής στην Ανταρκτική, το πρώτο τροχοφόρο που θα πατούσε στο Βόρειο πόλο το 1998 (όπου έγινε η ρίψη του με αλεξίπτωτο) και θα ανταποκρινόταν σε θερμοκρασίες κάτω των -30ο Κελσίου. Κι ακόμη, θα γινόταν το πρώτο αυτοκίνητο που θα έφτανε στο καταφύγιο των 5.200 μέτρων του όρους Έβερεστ - σπάζοντας το ίδιο το ρεκόρ το 1999, οπότε και ανέβηκε στα 5.725 μέτρα του όρους των Ιμαλαΐων στο Θιβέτ.

Όλα αυτά ξεκίνησαν από το 1976, που ολοκληρώθηκε το τελικό πρωτότυπο, με τον κινητήρα 1.6 λίτρου - τον ισχυρότερο της «φαρέτρας» της VAZ. Δύο χρόνια μετά, το Niva θα έκανε το εμπορικό του ντεμπούτο στο Σαλόνι Αυτοκινήτου των Παρισίων του 1978, και την επόμενη δεκαετία θα κυριαρχούσε σε όλη την Ευρώπη καταλαμβάνοντας μερίδιο 40 τοις εκατό όλων των τετρακίνητων.

Τον πρώτο, εκείνο, καιρό το Niva -που αποκαλούσαν ως «ένα Renault 5 σε σασί Land Rover»- θα διαφημιζόταν στη Σοβιετική Ένωση ως ένας «καλός φίλος για κάθε εποχή του χρόνου», πάντα στο πλαίσιο της παροχής στον πληθυσμό της επαρχίας ενός φθηνού και ικανού εκτός δρόμου οχήματος για όλες τις αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες. Ωστόσο, η απρόσμενη εμπορική επιτυχία στη Δύση, και σε άλλες χώρες του ανατολικού μπλοκ, ανάγκασε τους Σοβιετικούς να δώσουν προτεραιότητα στις πωλήσεις στο εξωτερικό - αφήνοντας για τους Σοβιετικούς μια μακρά λίστα αναμονής για την παραλαβή του Niva, μια σχετική ειρωνεία σχετικά με τον αρχικό σκοπό δημιουργίας του αυτοκινήτου.

Η πρώτη γενιά του Niva, που διήρκησε από το 1977 ως το 1993, είχε τον κινητήρα 1.6 λίτρου και 76 ίππων και, στη Δύση κυρίως, συνοδευτόταν από προαιρετικά αξεσουάρ όπως roll-bar για προστασία από ανατροπές, ράγες οροφής, πλαστικά προστατευτικά προφυλακτήρων, προβολείς στο ρύγχος και στην οροφή, ζάντες αλουμινίου και λασπωτήρες. Ο κινητήρας αντικαταστάθηκε στη νέα γενιά του 1993. Η μεγαλύτερη αλλαγή του δεν ήταν η αύξηση της χωρητικότητάς του στα 1.7 λίτρα, αλλά η αντικατάσταση του καρμπιρατέρ με σύστημα ψεκασμού της General Motors και η προσθήκη κιβωτίου 5 ταχυτήτων.

Επίσης, τοποθετήθηκαν (λίγο) πιο άνετα καθίσματα και πλαστικοί τάπητες για εύκολο πλύσιμο. Στο πέρασμα των ετών προστέθηκαν και κινητήρες 1.8 και 1.9 λίτρων, του ομίλου PSA, άπαντες τετρακύλινδροι εν σειρά, και το 1999 ο πρώτος Diesel, 1.900 κ.εκ., επίσης της Peugeot. Η ικανότητα του Lada Niva θα επιβεβαιωνόταν και από τις πολλαπλές χρήσεις του: πέραν της αποστολής στην Ανταρκτική, το σοβιετικό 4x4 ανταποκρινόταν με την ίδια ευκολία ως στρατιωτικό όχημα (η παραλλαγή VAZ-2122 Reka επιλέχθηκε από τον κόκκινο στρατό), αστυνομικό, πυροσβεστικό, ακόμα και αγωνιστικό - στο Ράλι Παρίσι-Ντακάρ.

Οι μόνες του μοντερνιστικές προσθήκες, προς τα τέλη του 20ού αιώνα, ήταν το air-condition, τα ηλεκτρικά παράθυρα, η υποβοήθηση του τιμονιού και το CD-player. Όμως, αυτή η λιτότητα ήταν ο πυρήνας, η πτυχή του Niva που το έκανε ένα από τα σημαντικότερα αυτοκίνητα όλων των εποχών - και, φυσικά, ένα από τα μακροβιότερα, κι ένα από τα λίγα που μπορεί κανείς να συναντήσει από το Νότο της Λατινικής Αμερικής μέχρι τις εσχατιές της Ρωσίας, μέχρι και σήμερα.

Το Niva είχε την αρετή εκείνη που αρκείται να κάνει απολύτως καλά ακριβώς ότι είναι γεννημένο να κάνει, χωρίς να χρειάζεται διακοσμητικά, ηλεκτρονικά, πολύπλοκα και συχνά αναξιόπιστα συστήματα, χωρίς το δέλεαρ του άπλετου εξοπλισμού. Η Lada έμενε απολύτως πιστή σε αυτό, στον βαθύτερο πυρήνα της ύπαρξης και της ουσίας του Niva, ακριβώς όπως η Porsche παραμένει πιστή τόσες δεκαετίες στον πυρήνα της 911, της οποίας την ουσία αφήνει άθικτη. Δεν υπάρχουν πολλά αυτοκίνητα που μπορούν να καυχηθούν για κάτι τέτοιο.

Όπως, επίσης, δεν υπάρχουν και πολλά αυτοκίνητα που να μπορούν να καυχηθούν ότι επένευσαν τους Ιάπωνες για κάτι εντελώς καινούριο. Το Niva, το πρώτο που συνέδεσε το πλαίσιο τύπου σκάλας με ανεξάρτητη εμπρός ανάρτηση (φύλλα σούστας), ήταν το μοναδικό σοβιετικό όχημα που πουλήθηκε στην Ιαπωνία, και ενέπνευσε την κατασκευή του Suzuki Vitara. Τα υπόλοιπα, μέχρι τη σημερινή παντοκρατορία των SUV/Crossovers, είναι απλή ιστορία.

Χωρίς να έχει καμία από τις ανέσεις των τελευταίων δύο δεκαετιών, το πατροπαράδοτο Niva είναι σήμερα ένα cult αυτοκίνητο - σε βαθμό που αρχίζει να γίνεται και πάλι επιθυμητό, ακριβώς λόγω της απλότητας, της διαχρονικότητας και της αγνότητας της ουσίας του σε μια εποχή πολυπλοκη, με πολύπλοκα αυτοκίνητα. Το Niva είναι από εκείνα τα -σπάνια- δημιουργήματα που είναι τόσο σημαντικά, επειδή δεν άλλαξαν ποτέ.

Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να δείτε την τηλεοπτική διαφήμιση του Lada Niva στη Σοβιετική Ένωση το 1985